POLITYKA ENERGETYCZNA

Jacek Szymczak, prezes Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie

W połowie stycznia Ministerstwo Energii zakończyło proces konsultacji projektu Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. Swoje uwagi do dokumentu zgłosiło także ciepłownictwo systemowe, które widzi potrzebę jego uzupełnienia i doprecyzowania. Ogólna uwaga ciepłowników dotyczy tego, iż dokument został przygotowany bardziej z perspektywy energetyki zawodowej i problemu energii elektrycznej, bez uwzględnienia całości problemów energetycznych państwa. A połączenie potencjału elektroenergetyki i ciepłownictwa systemowego może przynieść większe efekty niż rozwój branż każdej z osobna. Pozytywnym natomiast jest dedykowanie jednego z kierunków PEP 2040 ciepłownictwu wraz z określeniem istotnych zagadnień dla sektora.

Polityka energetyczna Polski do 2040 roku (PEP2040 lub PEP) jest strategią państwa w zakresie energetyki. Jest to odpowiedź na najważniejsze wyzwania stojące przed polską energetyką w najbliższych dziesięcioleciach, wyznacza kierunki rozwoju sektora energii z uwzględnieniem działań w perspektywie krótkookresowej, które powinny być zrealizowane oraz odpowiedzialne za nie jednostki.

Nadrzędnymi celami polityki energetycznej państwa mają być bezpieczeństwo energetyczne pozostające na równi z zapewnieniem konkurencyjności gospodarki oraz zmniejszeniem obciążeń środowiskowych, które to według PEP mają być osiągnięte dzięki poprawie efektywności energetycznej oraz optymalnemu wykorzystaniu własnych zasobów energetycznych. Dziś głównym paliwem do produkcji energii elektrycznej i ciepła systemowego jest węgiel. Jednak w kolejnych 20 latach nasze wytwarzanie ma się zmienić. Transformacja energetyki będzie nas kosztowała 400 mld zł. Docelowo będziemy wykorzystywać mniej węgla, więcej odnawialnych źródeł energii, a w 2033 r. do systemu ma zostać włączona pierwsza elektrownia atomowa i według planów moce gazowe mają pełnić rolę stabilizatora systemu. Będą też rozbudowywane sieci przesyłu i dystrybucji oraz rozwijane magazyny energii.

W dokumencie zdefiniowano 8 głównych kierunków, które mają być priorytetowymi w polityce energetycznej. Tu jeden z nich dotyczy rozwoju ciepłownictwa i kogeneracji, a w pozostałych trudno odnaleźć związki z ciepłownictwem, co wskazuje na brak planów powiązania ciepłownictwa, szczególnie systemowego, z infrastrukturą elektroenergetyczną. A takie istnieją już dzisiaj chociażby poprzez elektrociepłownie i inne formy kogeneracji, które to źródła w pierwszej kolejności są wytwórcami ciepła, a dopiero w następnej energii i mocy elektrycznej dla potrzeb systemu elektroenergetycznego.

Optymalne wykorzystanie własnych zasobów energetycznych

PEP 2040 stawia na wyraźną dominację kopalnych surowców energetycznych. Przyszły miks paliw nie został „zrównoważony” szerszą paletą zasobów OZE, nie tylko biomasą, ale również odpadami, energią słońca i wiatru, wody, geotermii oraz paliwami alternatywnymi. Dodanie ich do bilansu byłoby ważnym krokiem dla racjonalnego i efektywnego wykorzystania wszystkich zasobów energetycznych i wskazywałoby na większą otwartość Polski na nowe trendy w światowej energetyce. Nie doceniono też roli gazu przy modernizacji sektora ciepłowniczego.

Wykorzystanie ciepłownictwa systemowego (co najmniej 400 lokalizacji o mocy cieplnej powyżej 5 MW) dla potrzeb budowania stabilności i efektywności krajowego systemu elektroenergetycznego to, według opinii ekspertów, wyzwanie dla całego sektora energetycznego.

Rozbudowa infrastruktury wytwórczej i sieciowej energii elektrycznej

W tym kierunku brakuje informacji o obecnych i przyszłych powiązaniach elektroenergetyki z ciepłownictwem. Brak tu odniesienia do działań związanych z rozwojem infrastruktury na rzecz przyłączania nowych instalacji w kogeneracji, szczególnie małych i średnich mocy. Analizując obecny stan polskiego ciepłownictwa systemowego, opartego w większości lokalizacji na źródłach ciepłowniczych, sektor ten na pewno czeka szereg inwestycji w niskoemisyjne elektrociepłownictwo, czego w PEP2040 zabrakło. Wykorzystanie ciepłownictwa systemowego (co najmniej 400 lokalizacji o mocy cieplnej powyżej 5 MW) dla potrzeb budowania stabilności i efektywności krajowego systemu elektroenergetycznego to, według opinii ekspertów, wyzwanie dla całego sektora energetycznego.

Dywersyfikacja dostaw paliw i rozbudowa infrastruktury sieciowej

W analizie perspektyw tego kierunku zabrakło informacji o zasobach oraz rocznym wydobyciu gazu z rodzimych złóż. Gaz ziemny to najczystsze paliwo kopalne, które w naszej ocenie powinno odegrać istotną rolę w transformacji ciepłownictwa, szczególnie w nowych jednostkach kogeneracyjnych o średniej i małej mocy.

Rozwój rynków energii

Kierunek ten skupia się wyłącznie na rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego, a poruszone tu aspekty (np. wzmocnienie pozycji konsumenta, uporządkowanie umów, zarządzanie popytem, urynkowienie usług, itp.) ważne są także dla ciepłownictwa systemowego. W polityce energetycznej kraju potrzeby i problemy rynku ciepła nie powinny być traktowane stricte branżowo. Chodzi tu przede wszystkim o postępującą liberalizację mechanizmów rynku realizującą się poza sektorem ciepłownictwa systemowego, który dla odmiany jest mocno przeregulowany. Nowe regulacje unijne (z końca 2018 roku) w znacznie większym stopniu dostrzegają potrzeby przekształceń ciepłownictwa w stronę systemów efektywnych i o wielkim potencjale energoefektywności, szczególnie po stronie odbiorców ciepła. Systemy ciepłownicze, ulokowane w lokalnych warunkach oraz lokalnych rynkach energii i usług energetycznych, mogą z powodzeniem rozwijać ideę klastrów energetycznych, do czego zresztą niektóre spółki ciepłownicze stopniowo się przygotowują. Dlatego ciepłownictwo wnioskuje o uwzględnienie tego wielkiego potencjału społecznego ciepłownictwa w tym kierunku PEP 2040, gdyż będzie on dobrze wspierał pożądane przemiany społeczne i gospodarcze kraju.

Wdrażanie energetyki jądrowej

To jedyny kierunek do którego ciepłownictwo nie zgłosiło uwag, co nie oznacza braku zainteresowania wykorzystania energetyki jądrowej w dalszej perspektywie. Znane są bowiem wysoce efektywne ekonomicznie zastosowania ciepła z energetyki jądrowej do celów przemysłowych i próby tworzenia na dużą skalę takich systemów dla potrzeb komunalnych.

Rozwój odnawialnych źródeł energii

Kierunkowi temu przypisano cele redukcji emisyjności i dywersyfikację struktury wytwarzania energii w odniesieniu głównie do energii elektrycznej, dostrzegając mniejszy potencjał w ciepłownictwie. PEP słusznie zakłada, że wykorzystanie biomasy a także energii odzyskiwanej z odpadów w ciepłownictwie systemowym najkorzystniejsze będzie z wykorzystaniem technologii kogeneracji, chociaż biorąc pod uwagę realia, najpowszechniejszym rozwiązaniem wykorzystującym biomasę będą jednostki ciepłownicze. Eksperci branży ciepłowniczej nie zgadzają się z założeniem, że biomasa będzie efektywnie wykorzystywanym paliwem w indywidualnych gospodarstwach domowych. Tego typu instalacje nie powinny być preferowane ze względu na dużą emisję zanieczyszczeń. Z tego samego względu, dziwi także absurdalny pomysł wykorzystania spalania odpadów w gospodarstwach domowych. Zdaniem ekspertów z uwagi na wysokie koszty eksploatacji jako paliwa nie sprawdzą się także biogaz i geotermia, której dodatkowo możliwości zastosowania są ograniczone geograficznie. Przy założeniu wzrostu liczby budynków pasywnych w ciepłownictwie perspektywicznie ocenić można pompy ciepła, technologie wielkopowierzchniowych kolektorów słonecznych, ogniwa fotowoltaiczne lub wiatraki, szczególnie z wykorzystaniem układów z magazynowaniem dobowym, albo sezonowym ciepła.

Jednakże najbardziej interesujące dla ciepłowników jest zaangażowanie się w rozwój lokalnych rynków energii, obejmujących hybrydowe układy wytwarzania w nowoczesnych elektrociepłowniach średnich i małych, a nawet mikro mocy. Dla ich realizacji niezbędne jest stworzenie warunków prawnych i ekonomiczno-finansowych, umożliwiających realną liberalizację rynków ciepła, które skuteczniej pozwolą rozwijać współpracę między innymi z klastrami energii, prosumentami, czy spółdzielniami energetycznymi.

Bardzo ważnym jest również podkreślenie znaczenia edukacji społeczeństwa w zakresie efektywnych i ekologicznych sposobów pokrywania potrzeb cieplnych.

Rozwój ciepłownictwa i kogeneracji

PEP 2040 słusznie określa szereg zagadnień niezbędnych do rozwoju ciepłownictwa m.in. konieczność zmian w zakresie planowania energetycznego realizowanego przez gminy, wprowadzenie rozwiązań legislacyjnych ułatwiających rozwój sieci i podłączanie nowych odbiorców, stworzenie efektywnej mapy ciepła, konieczność zmian technologicznych i struktury nośników energetycznych (np. zwiększenie udziału OZE, wykorzystanie odpadów, popularyzacja magazynów ciepła i inteligentnych sieci), konieczność zmian modelu rynku ciepła i polityki taryfowej, potrzebę rozwoju kogeneracji (poprzez utrzymanie systemu wsparcia w nowej formie). Bardzo ważnym jest również podkreślenie znaczenia edukacji społeczeństwa w zakresie efektywnych i ekologicznych sposobów pokrywania potrzeb cieplnych. Istotnym jest także wyjście poza obszar ciepłownictwa systemowego w zakresie niskoemisyjnych źródeł indywidualnych oraz monitorowania emisji z indywidualnych instalacji. Wyciąganie konsekwencji od odpowiedzialnych z zanieczyszczenia w tym obszarze stanowi także racjonalny element zakładanego modelu rynku ciepła.

Realizacja celu „pokrycie potrzeb cieplnych powinno odbywać się przede wszystkim poprzez wykorzystanie ciepła systemowego” wymagać będzie konsekwentnych zmian legislacyjnych, zarówno w wymiarze krótkoterminowym, obejmującym już 2019 rok, jak również w perspektywie co najmniej 2030 roku.

Poprawa efektywności energetycznej gospodarki

Niepokojące natomiast jest przyjęcie założenia o konieczności utrzymania wykorzystania paliw stałych w dalszej perspektywie jako narzędzie do likwidacji ubóstwa energetycznego.

Tu wątpliwości ekspertów dotyczą obniżki celu jakim jest wskaźnik efektywności energetycznej, który w PEP 2040 wynosi 23% do roku 2030, podczas gdy w UE uzgodniono go na poziomie 32,5%. Niepokoi także brak rozszerzenia wachlarza narzędzi służących poprawie efektywności energetycznej o inne niż świadectwa efektywności energetycznej, takie jak: dobrowolne zobowiązania czy systemy podatkowe. Na uwagę zasługuje plan wsparcia likwidacji niskiej emisji procesami termomodernizacji.

Niepokojące natomiast jest przyjęcie założenia o konieczności utrzymania wykorzystania paliw stałych w dalszej perspektywie jako narzędzie do likwidacji ubóstwa energetycznego. Jest to błędny kierunek, szczególnie w sytuacji konieczności realizacji zobowiązań wynikających ze zwiększenia udziału OZE w ciepłownictwie oraz poprawy efektywności energetycznej liczonej jako oszczędność paliwa pierwotnego.

W sytuacji przyjęcia szerokiego wsparcia inwestycyjnego w programie Czyste Powietrze, dla zmiany obecnych relacji paliwowych i walki ze smogiem oraz „ubóstwem energetycznym” powinno się przyjąć stosowanie, przy wsparciu publicznym, najlepszych i innowacyjnych technologii produkcji ciepła (np. pomp ciepła z wykorzystaniem energii elektrycznej z paneli fotowoltaicznych).
opr. Agnieszka Kołogrecka

Redakcja