Walka ze zmianami klimatycznymi i osiągnięcie czystej i sprawiedliwej transformacji energetycznej to największe wyzwania XXI wieku. Są to również główne priorytety nowej europejskiej strategii na rzecz ekologicznego i zrównoważonego rozwoju – “Europejskiego Zielonego Ładu” – za pomocą, której Komisja zamierza ograniczyć emisje CO2 o co najmniej 55% do 2030 r. i osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r.
Wszędzie na całym kontynencie zużycie paliw kopalnych spada. Coraz więcej krajów UE ogłasza wycofanie węgla lub przygotowania do tego, co jest nie tylko dobrą wiadomością dla klimatu, ale poprzez zmniejszenie zużycia węgla chronimy również nasze środowisko i poprawiamy warunki życia i zdrowie. Ma to również sens ekonomiczny, ponieważ energia odnawialna jest produkowana po konkurencyjnej cenie, zwykle niższej niż produkcja oparta na paliwach kopalnych, oraz ponieważ sektor czystej energii ma potencjał tworzenia milionów nowych miejsc pracy.
Idziemy we właściwym kierunku, ale zmiany te mogą mieć negatywny wpływ na niektóre społeczności, przede wszystkim na te, których środki utrzymania zależą od wydobycia i wykorzystania węgla, torfu lub łupków naftowych. Znajdujemy się w historycznym punkcie zwrotnym, w momencie transformacji naszych społeczeństw i musimy zapewnić, aby ta transformacja była sprawiedliwa dla obywateli UE we wszystkich regionach, aby jej korzyści dotarły do wszystkich i aby negatywne konsekwencje zostały złagodzone. Dlatego też Komisja podejmuje działania w celu przeprowadzenia sprawiedliwej transformacji.
Wspieranie regionów węglowych w procesie transformacji energetycznej
Węgiel jest nadal wydobywany w 31 regionach w 11 krajach UE, a działalność związana z węglem daje pracę około 230 000 osób. W 2019 r. około 18 % europejskiego koszyka energetycznego opierało się na węglu.
Szereg innych krajów UE wykorzystuje torf lub łupki naftowe do produkcji energii, o podobnej charakterystyce regionalnej i konsekwencjach dla emisji CO2. Transformacja energetyczna będzie bardzo destrukcyjna dla takich regionów i krajów, co będzie miało bezpośredni wpływ na lokalne struktury gospodarcze i społeczne.
Aby zagwarantować, że żaden region nie pozostanie w tyle, Komisja uruchomiła w 2017 roku inicjatywę na rzecz regionów węglowych i wysokoemisyjnych w okresie przejściowym, a ostatnio wprowadziła mechanizm sprawiedliwej transformacji, aby pomóc pracownikom, takim jak ci w regionach węglowych, w uzyskaniu dostosowanego wsparcia finansowego i praktycznego.
Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji
Kluczowym instrumentem wsparcia dla regionów węglowych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu jest ustanowienie mechanizmu sprawiedliwych przemian, którego celem jest zapewnienie sprawiedliwego przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu. Zapewni on ukierunkowane wsparcie, które pomoże zmobilizować co najmniej 100 mld euro w latach 2021-2027 w najbardziej dotkniętych regionach, aby złagodzić społeczno-ekonomiczne skutki transformacji.
W ramach Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji, z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, przydzielone zostanie 7,5 mld euro nowych środków unijnych, które państwa członkowskie będą mogły wykorzystać. Fundusz zapewni dotacje dla regionów w celu wsparcia pracowników w zakresie rozwoju umiejętności i szkoleń, pomoże przedsiębiorstwom, nowym firmom i inkubatorom w tworzeniu nowych możliwości gospodarczych oraz wesprze inwestycje w transformację w zakresie czystej energii.
Aby lepiej pomóc krajom i regionom UE w odblokowaniu wsparcia dostępnego w ramach Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji, Komisja Europejska uruchomiła Platformę Sprawiedliwej Transformacji. Opiera się ona na inicjatywie na rzecz unijnych regionów węglowych w okresie przejściowym, które nadal będą stanowić publiczne forum wymiany pomysłów i rozwiązań związanych z transformacją dla regionów węglowych, torfowych i łupkowych.
Ponadto Platforma sprawiedliwych przemian zapewni wsparcie techniczne i doradcze dla publicznych i prywatnych podmiotów w regionach węglowych i innych regionach o wysokiej emisji dwutlenku węgla, z łatwym dostępem do informacji na temat możliwości finansowania i źródeł pomocy technicznej. Platforma zagwarantuje, że 40 mld EUR zaproponowane w ramach Funduszu na rzecz sprawiedliwych przemian zostanie skierowane na właściwe projekty i że żaden region nie pozostanie w tyle. Będzie również wspierać dostęp do specjalnego programu w ramach InvestEU i instrumentu pożyczkowego dla sektora publicznego, które wraz z funduszem sprawiedliwych przemian tworzą trzy filary mechanizmu sprawiedliwych przemian.
Regiony węglowe UE w okresie przejściowym
Muzeum Śląskie w Katowicach jest dobrym przykładem na to, jak regionowi udało się przeorganizować miejsce wydobycia węgla i wykorzystać je do działalności kulturalnej, zachowując jednocześnie jego charakter i upamiętniając dumne dziedzictwo górnictwa węglowego, które przyniosło dobrobyt wielu pokoleniom w regionie.
Komisja Europejska zobowiązała się do wspierania unijnych regionów węglowych na całym kontynencie i uruchomiła w 2017 r., w ramach pakietu “Czysta energia dla całej Europy”, inicjatywę na rzecz regionów węglowych w okresie przejściowym. Jednym z kluczowych instrumentów tej inicjatywy w zakresie pomocy regionom węglowym UE jest program pomocy technicznej Sekretariatu dla regionów w okresie przejściowym (ang. START). START współpracuje z siedmioma regionami UE, które znajdują się w różnych okolicznościach. Opracował profile regionalne dla wszystkich tych regionów, opisując ich główne cechy charakterystyczne związane z procesem dekarbonizacji. Niektóre regiony są bardziej wiejskie, inne bardziej zurbanizowane, niektóre podejmują pierwsze kroki w kierunku dekarbonizacji, a inne już wykonały wielką pracę.
Robert Pollock, Starszy Doradca w Sekretariacie Inicjatywy na rzecz regionów węglowych w okresie przejściowym, powiedział:
„W pierwszej połowie 2020 roku poczyniliśmy znaczne postępy, szczególnie w odniesieniu do regionów Midlands w Irlandii, Asturii w Hiszpanii i Karlowych Warach w Czechach. Na podstawie naszych prac we wszystkich regionach START wyciągnęliśmy wnioski dotyczące warunków niezbędnych do osiągnięcia sprawiedliwej transformacji: koordynacja między różnymi szczeblami władzy; wspólny plan transformacji określający zarówno krótko-, jak i długoterminowe środki; zaangażowanie zainteresowanych społeczności; wykorzystanie dotychczasowych atutów w lokalnych gospodarkach; oraz zapewnienie zdolności do transformacji na szczeblu lokalnym i regionalnym”.
Pomoc techniczna dla Midlands w Irlandii zakończyła się we wrześniu 2020 r. udanym procesem konsultacji, w ramach którego wpłynęło ponad 150 zgłoszeń projektów. Ze względu na globalną pandemię COVID-19, zespół START i zespół ds. właśnie transformacji w regionie dostosowały swoje podejście i kontynuowały pracę w środowisku online. Wydaje się jednak, że to wyzwanie nie zmieniło zaangażowania społeczności lokalnych i udało im się stworzyć kompleksową bazę projektów, które odzwierciedlały zarówno oddolne podejście społeczności, jak i odgórne podejście władz regionalnych i krajowych. Projekty te odegrają kluczową rolę na drodze Midlands do dekarbonizacji.
Wiedza jest kluczem do sukcesu każdego regionu przechodzącego dekarbonizację, dlatego też Sekretariat produkuje materiały, które mają wspierać i inspirować regiony. Należą do nich m.in. zestawy narzędzi dotyczące np. rekultywacji i zmiany przeznaczenia środowiska lub strategii przejściowych, a także studia przypadków, takie jak elektrownia Matra na Węgrzech, czy platforma informacyjna dla obszarów poprzemysłowych i zdegradowanych na Śląsku w Polsce.
Wymiana pomiędzy zainteresowanymi stronami z regionów węglowych UE jest kolejną bardzo silną drogą transformacji, a inicjatywa regionów węglowych ułatwia takie dyskusje i wymianę poprzez spotkania i współpracę międzyregionalną.
Ten pakiet uzupełniających inicjatyw na rzecz sprawiedliwej transformacji, w połączeniu ze znacznym wsparciem finansowym i technicznym i/lub doradczym, pomoże w budowaniu dobrze prosperujących społeczności, o zrównoważonych, zorientowanych na przyszłość gospodarkach i społeczeństwach. Komisja Europejska koncentruje się na tym, aby ta sprawiedliwa transformacja przyniosła korzyści wszystkim i nie pozostawiła nikogo w tyle.
Źródło: KE
Fot. KE
